سفارش تبلیغ
صبا ویژن

مراد از (حمل انسان در بَرّ و بَحر) چیست ؟(حکیم عسکری گیلانی لشت

 

انسان مجموعه ای از جهان اثر حکیم عسکری گیلانی

***نسیم معرفت***

 

** از صفحه 15 تا ص 19  از کتاب ( انسان مجموعه ای از جهان ، اثر مرحوم علامه حکیم زین العابدین عسکری گیلانی لشت نشایی ) :


به نام خدا

باب اول

انسان و امتیازات او

 مراد از (حمل انسان در بَرّ و بَحر) چیست ؟


وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی‏ آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلی‏ کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلاً (سوره اسراء آیه 70)


ما آدمیزادگان را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا ، ( بر مرکبهای راهوار ) حمل کردیم و از انواع روزیهای پاکیزه به آنان روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از موجوداتی که خلق کرده ایم ، برتری بخشیدیم.

 

راجع به معنای بَرّ و بَحر از نظر اخبار و عرفان  ، اقوال و اَنظاری است و معانی گوناگونی راجع به این دو کلمه گفته اند :  بعضی از تفاسیر از قبیل المیزان جلد 13 ص 170  و مجمع البیان جلد 2 ص 64  و برهان  جلد 2 ص 428 و صافی... و فخررازی  جلد 21 ص15  اظهار کرده اند که مراد از بَرّ و بَحر ، بَرّ و بَحر محسوس و ظاهری است که در دنیا مشاهده می کنیم و گفته اند مراد از بَرّ ، خشکی زمین و مراد از بَحر ، تَرَی و دریای زمین است . وسیله حمل را هم دَوابّ و سُفُن معرفی کردند  یعنی ما حمل کردیم انسان را در خشکی به وسیله چهارپایان و در دریا به وسیله کشتی ها . قوله تعالی :ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذیقَهُمْ بَعْضَ الَّذی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ سوره روم آیه 41 .  فساد و پریشانی به کرده خود مردم ، در همه خشکی ها و دریا ها  پدید آمد تا ما هم کیفر بعضی از اعمالشان را به آنها بچشانیم  ، شاید بازگردند .  مراد از این بَرّ و بَحر ، بَرّ و بَحر ظاهری و دنیوی است .  در دعای جوشن کبیر است : یا مَنْ فیِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ سَبیلُهُ یا مَنْ فِی الاْفاقِ ایاتُهُ .  مرحوم حاجی سبزواری در کتاب شرح اسماء الحُسنی ص 167  فرموده است : اَی فِی البَرّ و البَحر الحِسِّیَّینِ سَبیلُهُ الحِسِّی فَأِنَّ لَهُ الفِجاجَ و السُبُلَ و الآکامَ . قوله تعالی :  وَلَهُ الْجَوَارِ الْمُنْشَآتُ فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلَامِ . سوره اَلرَّحمن آیه 24 . از برای اوست رونده های برافراشته و بلند در دریا ( که همان کِشتی باشد) مانند کوه ها .  و امکان دارد مراد از بَرّ ، خارج رَحِم مادر باشد و مراد از بَحر ، قعرِ رَحِم مادر باشد .  بعضی گفتند : بَرّ ، اشاره به عبودیت است  ،  بَحر اشاره به ربوبیت . یعنی اَخرَجَهُ مِنَ البَشَرِیَّةِ وَ اَوصَلَهُ بِالرُّبُوبِیَّةِ .  و امکان دارد مراد از بَرّ ،  عالَمِ مُلک و دنیا باشد ومراد از بَحر ، عالَمِ مَلَکوت و عُقبی باشد .  و امکان دارد مراد از بَرّ ، همان سُلوک ظاهر به اعمال بَدَنِیّه و مراد از بَحر ،  همان سُلوک باطن به اعمال نَفسِیَّه باشد .  و امکان دارد مراد ار بَرّ ، عمل  و مراد از بَحر ، فکر و تعقل باشد . قوله تعالی : وَ هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِها فی‏ ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ. سوره انعام آیه 97 .   و اوست که چراغ ستارگان را برای راهنمایی شما در تاریکی های بیابان و دریا روشن داشته ، همانا ما آیات خود را به تفصیل بیان کردیم از برای قومی تا بدانند .  در بعضی از تفاسیر ، مفسِّرین ، نجوم را به حضرات معصومین ( علیهم السلام ) تفسیر کرده اند که در این صورت معنی آیه این طور خواهد شد : خداوندِ منَان ، ائمّه و معصومین ( علیهم السلام ) را وسیله هدایت قرار داد برای شما در تاریکی ها و پیچ های اعمال ظاهریه و باطنیه شما .  خواجه حافظ در این باره خوب می گوید :

شب تاریک و بیم موج گردابی چنین هائل        کجا دانند حال ما سبکباران ساحل ها

قَال مُحیِ الدّین العَرَبی فِی الفُتُوحاتِ المَکِّیّةِ : اِنَّ المُسافِرَ اِلَی اللهِ عَلَی ثَلاثَةِ اَصناف : صِنف مِنهُم یُسافِرُ بَرَّاً و آخَرُ یُسافِرُ بَحْراً وَ آخَرُ  یُسافِرُ بَرَّاًوَ  بَحْراً  وَ المُسافِرُ الَبَرِّ اَلمُقتَصِرُونَ عَلَی الظاهِرِ الشَّرعِ خاصَّة وَ هُم اَهلُ الظّاهِرِ  فَمُسافِرُ البَحرِ اَهلُ النَّظَرِ فِی المَعقُولاتِ وً مِنَ النَّظَرِ فِی المَعقُولاتِ اَلنَّظَرُ فِی المَشروعاتِ  وَ المُسافِرُ الجامِعُ بَینَ البَرِّ وَ البَحرِ هُم اَهلُ اللهِ المُحَقِّقُونَ وَ هُم اَهلُ الظاهِرِ وَالباطِنِ .

محی الدین عربی فرمود : مسافرینِ به سوی خدا بر سه صنف اند : صنفی از ایشان سفر بَرّی دارند و صنف دیگر سفر بَحری دارند و برخی جامعِ دوسفر بَرّی و بَحری اند.  مسافرِ بَرّ آنانی هستند که اقتصار و اکتفاء می کنند بر ظاهر شرع بخصوصه ، ایشان اهل ظاهرند ( ودر بعضی از عبارات از اینها تعبیر به قِشریّون شده که سر وکار اینها فقط به ظاهر شرع است وبس) مسافرین بَحر ، ناظرین در معقولات اند و از نظر در معقولات نظر در مشروعات هم دارند ( اینها را اصطلاحا فیلسوف یا حکیم می گویند ) . مسافرینِ جامعِ بَرّ و بَحر ، ایشان اهلُ الله  و اهل تحقیق و اهل ظاهر وباطن و جامعُ العُنوانین اند .

مشهور است که وقتی ملّا صدرا برای تحصیل به اصفهان آمد ، نزد میر داماد ( رَحمَةُ الله عَلَیه ) رفت که نزد او درس بخواند ، مرحوم میر داماد به ایشان فرمود اگر فقهِ تنها می خواهی بخوانی برو نزد شیخ بهایی و اگر فلسفه تنها می خواهی بخوانی برو نزد میرفندرسکی و اگر هردو را می خواهی بخوانی نزد من بخوان .  مرحوم ملا صدرا ( ره ) شاگردی مرحوم میرداماد را پذیرفت .

این صنف سوم از مسافرینِ بَرّ و بَحر ، عالِمِ زمانند که هیچ وقت لَوابسی به اینها روی نمی آورد.

قال الصادِقُ (علیه السلام) اَلْعَالِمُ بِزَمَانِهِ لاَ تَهْجُمُ عَلَیْهِ اَللَّوَابِسُ. ( اصول کافی کتاب العقل و الجهل ص 14 )

امام صادق (ع) فرمود : عالم به زمان ، اشتباهات بر او هجوم نمی آورد .

روی هم رفته از این بیاناتِ ما عظمت و برتری انسان بر سایر موجودات که در عَرض او قرار دارند و با او در جهان ماده و طبیعت  زندگی می کنند ، معلوم و ثابت شد .

 انسان دارای دو بُعد جسمانی و عقلانی است  و به اعتبار بُعدین ، حاوی سیر بَرّ  و بَحر و ممتاز از سایر موجودات می باشد . حمل خداوند انسان را در بَرّ و بَحر نه مراد و منحصر به همین بَرّ و بَحرِ حِسّی و محسوس باشد بلکه بَرّ و بَحر از نظر قرآن دارای مراتب و معانی متعدده است و هر حرف و کلمه قرآن دارای بطون و ابعاد وسیعِ عمیقی است . رسیدن به تمام معانی و ابعاد آن از تحت حیطه قدرت ما بیرون است ، چنانچه علی ( علیه السلام) فرمود :  فَإِنَّ الْقُرْآنَ حَمَّالٌ ذُو وُجُوهٍ. یعنی قرآن حامل معانی متعدد و مختلف است . صیّادیِ بطون و معنای لطیف ، شریف و دقیق آیات قرآنی به عهده راسِخین فِی العِلم که حضرات معصومین ( صَلَواتُ الله و سَلامُهُ علیهم ) هستند  ،  می باشد و از عهده ما خارج است .

چون انسان ، موجود اشرف عالَم طبیعت می باشد و هرکدام از دوبُعد جسمانی و عقلانی اش دارای بطون و معانی و رموز است به اعتبار دو بُعدِ بَرّ و بَحر ، باید دارای مراتب و مراحلی باشد . رسیدن و وصول به این مراحلِ کمال برای شخصِ انسان به تنهایی محال است لذا حامل این مراتب ، ذات اقدس خداوند است .

واگر ما حمل در بَرّ و بَحر را منحصر به همین معنای ظاهری بکنیم ، آن هم به وسیله حیوانات و کِشتی ، باید خیلی از حیوانات ذوحیاتین از قبیل مار و قورباغه و لاک پشت که در بَرّ و بَحر سیر می کنند و حمل می شوند ، آن هم بدون وسیله ، بهتر از انسان باشند و حال اینکه این طور نیست . وجود آنها طُفَیلی است و  وجود انسان اصل ، هیچ وقت وجود فرع بهتر از اصل نخواهد بود  و از اینجا پی می بریم که حقیقتِ مطلب ، ما فوق این است که ما تصور می کنیم .

البته  ناگفته  و مخفی نماند که در سیاق آیه ، لفظِ  کَرَّمْنا مقدم است برحَمَلْنا، قاعده براین بود که ما اول کرامت انسان را بیان بکنیم بعد به حمل انسان در بَرّ و بَحر بپردازیم ، لکن اِملاء و اُسّ اساس این کتاب راجع به کرامت و فضائل انسان است . لذا ما اول ، بحث حَمَلْنا را مقدم داشتیم تا به مقصود خود مفصلا ادامه دهیم . اینک شروع می کنیم به کرامت و فضائل انسان نسبت به همنوعانش و سایر موجودات به نحو تفصیل تقریبا ....


** از صفحه 15 تا ص 19  از کتاب ( انسان مجموعه ای از جهان ، اثر مرحوم علامه حکیم زین العابدین عسکری گیلانی لشت نشایی )

 



  **تایپ و اصلاح و کمی اضافات  : توسط  استاد سیداصغر سعادت میرقدیم 

 


 آیت الله سید اصغر سعادت میرقدیم لاهیجی